Białe złoto.
W uprawę białego złota zaangażowanych jest ok. 250 mln osób na całym świecie. W skali globalnej jej produkcja przynosi większe dochody niż uprawa np. jabłek. To pokazuje, jak bardzo powszechnym i lubianym materiałem jest obecna w każdej szafie bawełna. Za co ją cenimy? Każda z nas może wstawić tu swoją odpowiedź. Porozmawiajmy o bawełnie - podsumujmy najważniejsze właściwości i zastosowania materiału.
Co to jest bawełna? Definicja
Bawełna to materiał włókienniczy pochodzenia naturalnego, a ściślej roślinnego. Ponieważ jest najpopularniejszym surowcem używanym w przemyśle tekstylnym na całym świecie, na pewno masz w swoim domu rzeczy, które powstały z jego udziałem. I nie chodzi tylko o ubrania, ale też inne przedmioty codziennego użytku. Za chwilę wszystko będzie jasne.
Sam materiał jest niezwykle przyjemny dla ciała. Miękkość to znak rozpoznawczy tkanin i dzianin bawełnianych. I ma ona bezpośredni związek z tym, jak wygląda bawełna jako roślina. Ten krzew rodzi owoce, które przypominają zbitki puszystych kulek z waty. Kluczowym tworzywem bawełny jest celuloza, odpowiedzialna za higroskopijność i termoizolację.
Z czego jest bawełna?
Wspomniany krzew nosi tę samą nazwę, co materiał. Bawełna (gossypium) liczy ok. 50 gatunków, ale do włóknodajnych zaliczamy 5 z nich. Roślina kwitnie na biało, żółto lub różowo, a po przekwitnięciu pokrywa się puchatymi kłębkami. To właśnie włókna bawełny, które okrywają jej nasiona.
Kiedy owoce są gotowe do zbioru, w ruch idą kombajny. Jedynie bawełnę organiczną pozyskuje się ręcznie. Oczyszczone owoce trafiają do odziarniarek, gdzie następuje odseparowanie nasion od łodyg. Kolejny etap stanowi selekcja włókien według ich długości. Krótkie posłużą do zrobienia np. waty higienicznej. Dłuższe pakuje się w bele i wysyła do przędzalni.
W pierwszym etapie produkcji przędzy włókna należy rozczesać. Dzięki temu stają się sprężyste i zyskują na szlachetności. Na specjalnej taśmie powstaje tzw. niedoprzęd, czyli produkt pośredni w postaci pojedynczych nitek, a następnie właściwa przędza. Poddaje się ją skręcaniu, barwieniu i wreszcie przerabianiu na wybrany rodzaj materiału.
Bawełna (gossypium) liczy ok. 50 gatunków, ale do włóknodajnych zaliczamy 5 z nich.
Gdzie rośnie i jak powstaje bawełna?
Bawełna jest wykorzystywana przez człowieka od prehistorii - już 3000 - 4000 lat p.n.e. była uprawiana w Indii czy w Egipcie. Rok 1793 to przełom w produkcji bawełny. Wtedy Eli Whitnet wynalazł odziarniarkę i zautomatyzował proces przędzenia. Od tamtej pory boom na bawełnę rośnie. Obecnie największymi producentami są Chiny, Indie, USA, Brazylia i Pakistan. W Unii Europejskiej zaledwie 3 kraje mają na swoim terytorium pola bawełny - Grecja, Hiszpania i Bułgaria.
W Polsce szanse na pomyślne plony są nikłe z powodu zbyt krótkiego okresu wegetatywnego w ciągu roku. Za to jesteśmy w dziesiątce kluczowych importerów tego surowca. Bawełna rośnie w klimacie i miejscach, które cechują umiarkowany poziom opadów, długie odcinki czasu bez przymrozków oraz duża ekspozycja słoneczna. Chociaż jest to roślina wieloroczna, plantacje najczęściej zakłada się na jeden rok, aby wyeliminować ryzyko rozwoju szkodników.
Rodzaje bawełny
W zależności od techniki produkcji, materiały z bawełny możemy określać jako dzianiny (dziergane) i tkaniny (tkane). Tkanina bawełniana ma bardzo wiele rodzajów. Najpopularniejsze z nich to:
- denim - inaczej jeans, o splocie skośnym i dużej wytrzymałości;
- perkal - zwany też płótnem bawełnianym, zrobiony z okrągłej nici, gładki i śliski w dotyku, o wyjątkowo ścisłym splocie, któremu zawdzięczamy m.in. jego trwałość i łatwość w czyszczeniu. Ekskluzywną odmianą perkalu jest bawełna egipska;
- atłas - z jednej strony błyszczący, z drugiej matowy;
- drelich - uznawany za bawełnę klasy premium, charakteryzujący się skośnym splotem, mocny i zaliczany do grubszych materiałów;
- aksamit - posiadający krótkę okrywę włosową, uzyskiwaną przez wprowadzenie między nitki osnowy i wątku dodatkowych nitek runowych w formie pętelek;
- sztruks - mający wyraźne, przestrzenne prążki;
- kreton - o splocie płóciennym, którego prawa strona jest lekko omszona, a lewa apreturowana, czyli dodatkowo uszlachetniona;
- flanela - miękka i masywna, należąca do grupy tkanin z okrywą runową (włókienną), którą uzyskuje się poprzez drapanie, a następnie strzyżenie jej powierzchni;
- batyst bawełniany - o delikatnej fakturze, bardzo cienki i wręcz przezroczysty, tkany splotem płóciennym;
- popelina - mocna tkanina o splocie płóciennym i delikatnym połysku.
Bawełnę uszlachetnia się poprzez m.in. merceryzację (zwiększenie połysku), wykończenie żywicami syntetycznymi (aby mniej się gniotła), sanforyzację (odporność na kurczenie) i różne formy wykończeń hydrofobowych.
Bawełna - właściwości bawełny i kluczowe zalety
Na jakość bawełny przede wszystkim wpływ mają:
- długość i grubość włókien (najbardziej cenione są bawełny: egipska, indyjska i peruwiańska - Pima, a nawet SUPIMA)
- delikatność,
- równomierność,
- kolor (im bielsza, tym lepsza do barwienia),
- dojrzałość włókien.
Bawełna to materiał doskonale wszystkim znany, ale czy na co dzień pamiętamy o wszystkich jej walorach? Wśród właściwości tkanin i dzianin bawełnianych na szczególną uwagę zasługują:
- delikatność - nie ma mowy o drapaniu, gryzieniu i innych niekomfortowych odczuciach;
- hipoalergiczność i przyjazność dla wrażliwej skóry - nadaje się np. do produkcji odzieży i akcesoriów dla niemowląt;
- przewiewność - tkaniny bawełniane pozwalają ciału swobodnie oddychać;
- łatwość pielęgnacji i konserwacji - zdecydowaną większość ubrań z bawełny można prać w pralce automatycznej nawet w bardzo wysokich temperaturach, suszyć w suszarkach bębnowych i prasować żelazkiem ustawionym na maksymalną moc;
- plastyczność - bawełna jest podatna na farbowanie i łatwa w obróbce;
- wysoka higroskopijność i absorpcyjność wody - materiał wchłania nadmiar wilgoci np. z ciała, a następnie chłodzi skórę;
- brak efektu elektryzowania się;
- wytrzymałość - odporność na ścieranie i rozciąganie, która wzrasta, gdy materiał jest mokry, a także wysokie temperatury, nawet 165 stopni Celsjusza.
Bawełna - zastosowanie. Co można uszyć z bawełny?
Zastosowanie bawełny jest bardzo szerokie i obejmuje wiele skrajnych dziedzin. Z nasion lub włókien tej rośliny produkuje się np. olej jadalny, kosmetyki i art. higieniczne, opatrunki, papier, a nawet paszę dla bydła i nawozy. Jednak najpowszechniejsze wykorzystanie surowca ma miejsce w przemyśle tekstylnym. Oto przykłady tego, co można uszyć z bawełny:
- lekka odzież i bielizna, fartuchy (kreton);
- lśniące koszule i bluzki (popelina);
- podszewki, suknie, obicia mebli (atłas);
- mocne kurtki, spodnie, marynarki, koszule (denim i sztruks);
- pieluchy i odzież dla niemowląt (batyst);
- t-shirty, dresy i dodatki, np. czapki i szaliki (dżersej);
- pościel i eleganckie koszule (perkal);
- obrusy, art. dekoracyjne, pokrowce, piórniki, pokrycia materaców, odzież robocza, markizy (drelich);
- piżamy (flanela);
- stroje liturgiczne oraz pokrycia mebli, zasłony, a także kapy i kotary (aksamit).
